Siker- vagy kényszertörténet -- Csíkszeredában
"A Csíkszeredában működő KAM-Regionális és Antropológiai Kutatások Központja műhelyében született művek mindenekelőtt beszélni tanítanak. Semmi homály, semmi dagály, mintha maguktól szólalnának meg." (Csepeli György) Azon töprengek, mit illik a "beszélni tanításon" érteni. És töprenghetek életem végéig, mert engem sajnos hallgatni próbáltak megtanítani csíkszeredai tudósaink, kutatóink. Hogyan? Lássunk egy eredeti balkáni történetet.
Kitől kérhetünk interjút? Akárkitől -- felelhetjük meggondolatlanul. A kiszemelt interjúalany nem kényszeríthető arra, hogy leüljön a riportermagnó elé. Időhiányra, hűlésre, anyósa temetésére hivatkozva menekülhet a kérdések elől. És haragról szó sem lehet. Mosolyogni viszont szabad, ezt senki sem tilthatja meg.
Székelyföld-szám? Feltétlenül be kell mutatni a KAM-ot is. Egy ilyen jelentős intézmény nem hiányozhat a térségről szóló lapszámból. Igen ám, de többen is figyelmeztetnek, hogy a "kamosok" nem fognak írást adni a Korunknak. Legfontosabb érvük az lesz, hogy saját folyóiratukban, az Antropológiai Műhelyben közlik a legfrissebb kutatások eredményeit. Rosszmájúan teszem hozzá, hogy elég gyakran magyarországi kiadványokban (Valóság, Regio, 2000, Társadalmi Szemle stb.) olvashatjuk tanulmányaikat. Ne ereszkedjenek le Kolozsvárra, Budapestért felejtsék el Bukarestet és A Hét negyedévenként megjelent mellékletét, a TETT-et -- morgolódtam, de egy interjú erejéig mégiscsak betérhetnének a mi utcánkba is. Be? Ábránd. Ne vágtassunk, halljuk a kerettörténetet!
Ki beszéljen a KAM-ról? A legbeavatottabb, Biró A. Zoltán. Első kapcsolatfelvétel. A sokat utazó kutató nincs otthon, de felesége örvendezve veszi tudomásul, hogy interjút kívánunk kérni Biró A. Zoltántól. Nagyszerű ötletnek tartja, hogy a KAM-ot népszerűsíteni próbáljuk. Bő hetek telnek el, míg végre-valahára a kiszemelt "áldozattal" is sikerül felvenni a kapcsolatot. Kiderül, hogy hamarosan Kolozsvárra utazik egy könyvbemutatóra. Tehát a csíkszeredai úttól is megszabadulok -- könyvelem el örvendezve. Telefonbeszélgetésünk folyamán hátrálni próbált, de ennek nem tulajdonítottam különösebb jelentőséget. "Biztos, hogy az interjúforma a legmegfelelőbb?" Érvekkel bombázom. Végül azt mondja, hogy a könyvbemutató előtt bejön a Korunkhoz, és "megbeszéljük a kérdéseket".
Várok. Mindhiába. Csörög a telefon. Sejtem. A titkárnő sajnálkozva tudatja velem, hogy Biró úrék későn indultak el Csíkszeredából, így hát az interjúból nem lesz semmi. Menteni a menthetőt! Elmegyek a Pro Print és a KAM közös rendezvényére, hátha egy használható anyagot össze lehet állítani.
A Kriza János Néprajzi Társaságnál telt ház fogad. Egyed Emese mellett találok egy üres széket. Amint helyet foglalok, be is kapcsolhatom a riportermagnót, mert kezdődik a... Könyvbemutatónak nem nevezném, ugyanis Biró A. Zoltán legújabb könyvéről (Stratégiák vagy kényszerpályák) egyetlen szó sem hangzott el -- annál többet beszélt a szerző és a KAM másik "fő embere", Gagyi József az intézetről. S az ilyen rendezvényeken ritkaságszámba menő kérdések is felszínre kerültek. Tövissi József, Péntek János, Vetési László vallatta a két antropológust.
Késő este ért véget a tartalmas és pergő beszélgetés. A nagy kavarodásban nehezen találtam alkalmat az ünnepelttel való beszélgetésre. Biró A. Zoltán sajnálkozva mentegetőzött amiatt, hogy nem értek idejében Kolozsvárra. Semmi gond, leutazom Csíkszeredába -- feszítem gyanútlanul a húrt. S ekkor robban a bomba. Ő tulajdonképp "úgy gondolta", hogy nem interjúvolható meg. Hoppá! Nem kedveli az interjúformát. Sebaj, akkor arra kérem, hogy egyezzen bele a Kolozsvárott elhangzott beszélgetés lejegyzésébe, a szerkesztett változat közlésébe. Arról szó sem lehet -- hárítja el ajánlatomat --, mert ők nem kedvelik az öndicsőítés egyetlen változatát sem. Ha nagyon sterilen kívánunk gondolkodni, felvetődik a kérdés, hogy a negyven kolozsvári előtt elmondott tények "öndicsőítésnek", "önreklámnak" számítanak-e? A következő bokorból máris előugrik az újabb nyuszika: habár a KAM 1990 előtt meglehetősen jó kapcsolatban állt a Korunkkal, 1990 után minden szál elszakadt. Nem mondja, kinek/kiknek a hibájából, de érezteti...
Itt kell abbahagyni a társalgást. Annyit még megengedhetek magamnak, hogy nem dedikáltatom a könyvet. Micsoda bosszú! Illetve azt is megtehetem, hogy a Kolozsvárott elhangzott beszédeket leírom. Mert ki tilthatná meg nekem, hogy "eláruljam", mi történt 1999. március 16-án a könyvbemutatón?
A KAM alapító tagjai közül nyolcan jelenleg is aktív tarsadalomkutatók. Biró A. Zoltán szerint 1989 előtt az volt a legfontosabb kohéziós erő, hogy a szakemberek heti rendszerességgel találkoztak, és megbeszéltek egy-egy témát. 1983-tól kezdve csak álmegnevezések alatt működhetett a csoport, és 1985-től már nem lehetséges a nyilvános találkozás. A forradalom előtt a KAM-füzetek belső használatra készültek. (Igen ám, de a "fordulat" után sem léptek ki a piacra, tulajdonképp egy zárt tudományos kör mozgásterén belül maradtak-ragadtak. Jelzésértékű, hogy egyetlen kiadványuk sem jutott el -- postán -- a Korunkhoz. Lehetséges persze, hogy más intézmények szerencsésebbek voltak...)
Az 1989 utáni túlélés motorja az intézményteremtés volt. Kutatási programokat pályáztak meg, a pénzalapokat pedig az intézmény fejlesztésére fordították. Egészséges/beteges ösztönnel (a nem kívánt rész törlendő!) mindvégig arra törekedtek, hogy a zavaros, hangos közéleti játéktér partvonalán maradjanak. S hogy ez a magatartás bizonyos látószögből menekülésnek is tekinthető? A hiba a néző készülékében van. Vagy a cinikus ember gondolkodásmódjában, aki azt vallja, hogy a közéletiség csapdáját az a tudós sem kerülheti el, aki tudományos eszközökkel próbál a társadalom egészére hatni. Mert ugyan bizony a KAM tematikái nem érintik a politikum mezejét? Példák: interetnikus kapcsolatok, kisebbségpolitika, kormányon a kisebbség, nemzeti és regionális identitás stb.
A székelyföldi régióra vonatkozó programokat kulturális antropológia megnevezés alatt "futtatja" a kutatóintézet, de ezt az ott tevékenykedők nem tartják etnikai behatárolásnak. A KAM antropológusai egy-egy kutatási területet "kisajátítanak". Van, aki csak az ünnepekre figyel, más a munkakultúrát vagy a székelyföldi gazdálkodást elemzi. A jóslások világában Gagyi József mozog legotthonosabban. A székely észjárás és humor is élesen elkülönülő kutatási terület. Ezeknél az "apróságoknál" sokkal fontosabb azonban a romániai magyar társadalom antropológiai elemzése, átfogó képe. Biró A. Zoltán kifejtette, hogy a KAM "meglehetősen felelőtlenül" adta ezt az elnevezést. (Érdekes lett volna megtudni, miért tartotta ezt a tettet felelőtlenségnek, s ha valóban az, akkor miért ragaszkodnak ehhez a meghatározáshoz...)
Az elit formálódásáról, az intézményesítési folyamatról szóló tanulmányaik ma már könyvekben is olvashatók. A csíkszeredai Pro-Print Könyvkiadónál megjelenő sorozat (Helyzet könyvek ) már a tizedik kötetnél tart. A romániai magyar társadalomról szóló elemzések gyűjteménye a Változásban? című kötet (1995). A vendégmunka és a székelyföldi életforma jellegzetességeit tárja fel az Elvándorlók? (1996). Székelyföldi életutakkal és a székelyföldi elszegényedési folyamatokkal ismerkedhetünk az Elmentünk?, illetve az Így élünk tanulmánykötetekből (1997). A rendkívül kényes etnikumközi kapcsolatok kérdéskörét sem kerüli meg a KAM, példa erre a magyar--román és a magyar--cigány viszonyokat bemutató Egy más mellett élés című kötet (1996). A szocializmusról szólnak a Fényes tegnapunkban (1998) olvasható tanulmányok. A publikációs termékenységre legjobb példa 1998, amikor a KAM négy könyvet adott ki (kettőt Biró A. Zoltán írt). Ezt egészíti ki az Antropológiai Műhely évi négy lapszáma és a kétévenként piacra kerülő angol nyelvű folyóirat, az Experiments. A KAM ugyanakkor kutatási, képzési kapcsolatban áll a következő intézményekkel: MTA, Kisebbségkutató Műhely; MTA, Politikai Tudományok Intézete; Teleki Alapítvány, Közép-Európa Intézet; Institutul de Stiintã si Reformã Socialã; Miskolci Egyetem BTK Kulturális és Vizuális Antropológia Tanszék; Miskolci Egyetem Közgazdaságtudományi Kar Regionális Gazdaságtan Tanszék.
A kiadványok esetében említésre méltó, hogy 1990--1992 között a csoport Átmenetek (A mindennapi élet antropológiája) címmel jelentetett meg lapot. Miért mondtak le erről a közlési formáról? Azért, mert "az antropológiai kutatások régiónkbeli helyzete nem indokolja még szaklap fenntartását" -- olvassuk egyik reklámszövegben. Ebből a megfontolásból született "intézeti kiadványként" az Antropológiai Műhely. A kutatási programok anyagait tartalmazza, pár száz példányban készül, és elsősorban intézményekhez, kutatókhoz, egyetemi hallgatókhoz jut el. Ami arra utal, hogy a hatókör meglehetősen szűk, és rendkívül biztonságosak a zárjai. Kíváncsi vagyok, hány csíkszeredai tudna felelni arra a kérdésre, kicsoda-micsoda, mivel foglalkozik a KAM.
S mivel saját hazájában senki sem lehet próféta, lóduljunk át a szomszédba! Sajnos a szomszédot úgy választotta ki az intézet, hogy a legnagyobb mértékű jóindulat mellett is úgy tűnik, Csíkszeredához Budapest áll közelebb, nem pedig Kolozsvár vagy ne adj isten Bukarest. Ebben a megvilágításban főhet a fejem, mit ért a KAM "régiófejlesztő tevékenységen". Milyen stratégiát követnek a tisztelt urak és hölgyek?
Az intézet törekvéseit Biró A. Zoltán jelentősebbeknek nevezte, mint az eredményeit. A KAM legfontosabb saját "futó programjai": etnikai identitásteremtés nyilvános térben (szimbolikus térfoglalási gyakorlat a Székelyföldön az 1989 utáni időszakban); a szembenállástól az alkalmazkodásig (a Székelyföld társadalomtörténete 1945-től 1990-ig). Ez utóbbi programot ötévesre tervezték, a támogatókat ma is keresik. A KAM közös programjai: román--magyar kapcsolatok a Hargita--Kovászna régióban; a katolikus egyház helyzete Kelet-Közép-Európában (Aufbruck Project); regionális fejlesztési stratégia a Csíki-medence számára; nemzetváltási folyamatok a csallóközi és a székelyföldi magyarság körében (a pozsonyi Mercurius kutatócsoporttal közösen). A székelyföldi társadalomtörténet megírását azért tartják rendkívül fontosnak, mert a fiókokban, hivatalokban megőrzött dokumentumok halmaza mellett létezik egy réteg, az életutaké, amely a meglehetősen idős emberek elhalása miatt veszélyeztetetté vált. A hatvanas-hetvenes években a Székelyföldön erőteljes felülről irányított társadalomátalakítási igyekezet volt megfigyelhető -- s erről érdemben csak a szemtanúk vallhatnak. Ők mondhatnák el leghitelesebben, milyen kényszerű alkalmazkodás, védekezés, esetleg szembenállás létezett a mindennapi életvezetés irányából, hogyan hárították el a társadalomátalakítási kísérleteket. Hogyan határozta meg ez a "kettős játék" a régió életét? A jelen és a jövő embere számára tanulságos volna feltárni, mi történt a Székelyföldön az elmúlt évtizedekben -- ez hajtja a "kamosokat".
S hogyan épülnek bele ők ebbe a rendszerbe? Biró A. Zoltán elárulta, hogy a legtöbb érdeklődő arról szokott kérdezősködni, miként lehetett az ismert körülmények között egy ilyen jellegű tudományos fórumot, szervezetet (?) fenntartani, működtetni. (Keserű elégtétellel gondolok arra, hogy nem is annyira a csoport történetéről kívántam faggatni kiszemelt interjúalanyomat, hanem az antropológiai szemlélet történetére összpontosítottam volna kérdéseimet. Az érdekel[t], hogyan működött 1990 előtt a KAM; megváltozott-e, árnyaltabbá vált-e a szemléletmód. Sajnos ezekre a kérdésekre immár nem fogok szubjektív választ kapni.) ők bizisten igyekeztek érthető magyarázattal előrukkolni, de bizonyos idő múltán lemondtak erről. "Most már úgy látom, hogy ez nem egy sikertörténet, hanem kényszertörténet. Kényszertörténet, hogy az intézet kialakult, és mi együtt maradtunk" -- véli Biró A. Zoltán. Miért volna szarvashiba sikertörténetről beszélni? A KAM pályafutása utánozhatatlan. "Nem azért utánozhatatlan, mert valami különleges dolgot műveltünk, hanem azért, mert soha többé nem állnak össze ilyen szerencsésen a helyzetek. Kényszertörténet abban az értelemben is, hogy alapos nyomás befolyásolta csoportunk egész életét. Nem szívesen kívánnám másnak, hogy hasonló utat járjon végig."
Büszkén beszél a könyvekről, az értékelésekről és a pozitív véleményezésekről (lám, lám!), majd következik a védekezés: nem, ők aztán legkevésbé sem kívánnak panaszkodni. Az adott korban nem létezett választási lehetőség, gondolkodás nélkül tenniük kellett, amit tettek. (Valamelyik kiadványukból idézek: "Polémizáló volt a társadalomszemlélet önmagában is, de »átment« a cenzúrán, mert nem használta a fölismerhető ellenzéki nyelvet.") S a KAM története mégsem ad használható választ arra a kérdésre, hogy lesz-e vagy sem romániai magyar társadalomkutatás. Ezt a pesszimista gondolatsort Biró A. Zoltán már vitaindítónak szánta, ugyanakkor pedig megkérte Gagyi Józsefet, beszéljen az intézetről.
Utólag persze hüledezhet az ember: tehát interjú nincs, és végső soron azt is megtiltja, hogy társai a KAM-ról nyilatkozzanak ("mert ez öndicsőítésnek tűnhet"), de pár tucatnyi ember előtt arra kéri társát, hogy...
Sajnos eszembe jut egy épületes "érv" is: mi (vagy ki) tarthatja vissza őt, Biró A. Zoltánt attól, hogy egy kötetlen beszélgetés során "gátlástalanul dicsérje saját magukat"? Csakhogy a tudós is hiú ember. Micsoda "bűn": sikerként könyveli el a sikert. Jóleső érzéssel beszél arról, hogy a KAM óvó szárnyai alól meglehetősen sok szociális munkás került terepre. Gagyi Józsefet idézhetem: "Van egy sikertörténetünk. A szentgyörgyi tanács mellé került szociális munkások intézményt alakítottak." Ez nem vállveregetés? Nem bizony, mert jön a beimerő vallomás, hogy az évfolyamtársak Udvarhelyre és Csíkszeredába kerültek, az ő történetük pedig egészen más jellegű... Mérlegelhetjük, mekkora csalódottság és megbántottság rejtőzik a csigamagatartás mögött, miért nem lehet az életet sikerek és kudarcok természetes váltakozásaként felfogni, elfogadni és kivetíteni (akkor is, ha ezt alapjában véve a tudósi, kutatói létforma határozza meg). Mert kívülállóként nyugodtan sikertörténetnek nevezhetnénk, hogy a KAM közvetítőként szociológusok és székelyföldi polgármesteri hivatalok közé ékelődött, biztosítva a fiatalok képzését. Akiknek a maguk során határidős feladatokat kell elvégezniük a polgármesteri hivatok számára. S mindez szerződéses formában történik.
Tetszik a történet, s arra gondolok, hogy hasonló modell Kalotaszegen is elkelne. Vagy máshol. Akkor is, ha... Bizony, terepen a KAM rengeteg akadályba ütközött/ütközik. Tizenöt székelyföldi polgármesteri hivatallal léptek kapcsolatba a kutatók. Csak négy nagyobb község rendelkezik számítógéppel, de ezeket sem mindenhol használják. "A legszebb történet a csíkszépvízi -- emlékezik Gagyi József. -- El voltunk ragadtatva a számítógéprendszer paramétereitől, csakhogy... Néhány hete a megyei tanács valamilyen listát kért a községektől. A csíkszépvíziek kézzel írták meg." Ami pedig az elérhetőséget illeti... Hat polgármesteri hivatalt nem lehet telefonon elérni. Ez jelentős mértékben behatárolja a tevékenységi kört és a kapcsolattartás lehetőségeit.
Vagyis felszínre kerül a térség fejlettségének a kérdése, az infrastrukturális lehetőségek és korlátok dilemmája, az emberanyag használhatósága vagy felesleges volta. 1990-ben új hatalmi szerkezet jelent meg. Szakemberekre volna szükség, új mentalitásra, csakhogy a fiatalok marginális helyzetbe sodródtak. Esetenként elhelyezkednek ugyan, de nem biztos, hogy képzettségüknek megfelelő állást kapnak. Ezt súlyosbítja, hogy a helyi vezetők kényszerpályán mozognak. Egyes településeken alig-alig lehet polgármesterjelöltet fogni. S ez érthető, hiszen a vidéknek szánt pénzforrások rendkívül gyatrák. Egyik-másik önkormányzat előre bejelenti, hogy júliusban, esetleg augusztusban elfogy a pénz, s akkor el lehet oltani a villanyt, be lehet zárni a kaput. Valóban hibernálásra kell gondolnunk?
A KAM megfontolása ésszerű, a példa pedig követendő: igaz ugyan, hogy vidékfejlesztésre nincs anyagi keret, azonban vidékfejlesztési stratégiákat ki lehet dolgozni, s ha majd egyszer alap is kerül... Pályázni tehát lehet, sőt kell. 1996--1997-ben 32, 1997--1998-ban pedig 27 pályázatot, tevékenységtervet fogadott el a KAM az ún. hálózatprogram keretében. Miből áll a támogatás? Szakmai konzultációból (tutori rendszer), a munkaköltségek részleges vagy teljes felvállalásából, esetleg fizetés jellegű ösztöndíj biztosításából. Melyek a legfontosabb célterületek? Lokális és regionális társadalomkutatás; önkormányzati tanácsadó munka; animátori tevékenység (művelődési élet szervezése); nonprofit szféra; szociális munka végzése; iskolamenedzsment; település- és régiófejlesztés. A kutatás vonzotta legkevésbé a jelentkezőket. Akik kutatni akarnak, azok az indulást, a pályakezdést a távozással kezdik...
A KAM ilyen jellegű programjait az oktatásügyi minisztérium határon túli magyarok főosztálya és Hargita Megye Tanácsa támogatja. Ez az önkormányzati--civil szféra közötti összefogás már ritkasága miatt is példaértékű. Biró A. Zoltán átveszi a szót társától, és a (hagyományos?) székelyföldi széthúzásról töpreng: "Székelyföldön minden város legalább egy tudományegyetemet szeretne kapni. Álmodozások. S lehetőleg mindenki a másik ellenében... Mert ugyebár: »Van egyetemünk!« Ettől remélnek a helyi hatóságok egy újraválasztást." Csíkszeredában nem irreális az ötlet; a városi és a megyei tanács, a KAM és egy távoktató intézmény összefogásával létre lehetne hozni egy oktatási bázist -- egyesületi formában. A tudós azért nem tartja az ötletet kivitelezhetetlennek, mert 1990 után megváltoztak a lehetőségek. "Kissé dicsekvésnek tűnhet, de Csíkszeredában is lehet professzionális szinten tudományt művelni." Az áttételesen vállveregetésként is felfogható kijelentés után következik egy rendkívül logikus érv: az internet korában a csíkszeredai pozíció nem feltétlenül a világ vége, bizonyos területeken elképzelhető jól menedzselt oktatás. Ismét valamelyik KAM-tanulmány villan fel az emlékezés képernyőjén: hol a centrum, és hol a periféria e zaklatott századvégen? Valaki azt mondta, hogy a KAM irányelve a találkozás.
Lássuk, hogyan valósul meg a tudományosság területén a találkozás, a rendszeres kapcsolattartás. Tövissi József professzor a regionális fejlesztési stratégiáról érdeklődött. Szerepelnek-e ebben a programban a természeti adottságok is, vagy csak a néprajziakat veszi figyelembe a KAM? (őt ugyanis a csíki medence természeti adottságai foglalkoztatják.) Elmélkedhetünk, hogy a KAM jó viszonyban áll Kende Péterrel, Kapitány Ágnessel és Kapitány Gáborral (a szépen csengő nevek hosszan sorolhatók), de nem igazán hallottak Tövissi Józsefről és kutatásairól. Kiderül azonban, hogy Tövissi professzor sem tudja: saját fia tervezi a KAM-könyvek borítóit...
Vissza a fejlesztési stratégiához! Töredelmes vallomás Biró A. Zoltán részéről: "Minden reklámban van egy kevés túlzás. Ami ebben a megfogalmazásban túlzásnak nevezhető, az a stratégia." A feltárandó, bemutatásra kiszemelt vidékkel érzelmileg nem ajánlatos túlságosan azonosulni. Számokra, adatokra van szükség, nem emelkedett hangulatú szövegekre. A csíki medence "szép vidék, jó hely", amikor azonban a Miskolci Egyetemmel karöltve a prágai Soros Alapítványhoz fordul a KAM, akkor nemzetközi standardok szerinti leírást kell ígérni. S mivelhogy "irigykedő nép vagyunk, reménykedhetünk, hogy a jó példa ragadós. Ha valahol jól elvégeznek valamit, reménykedhetünk, hogy mások is utánozni fogják az úttörőket."
Péntek János a Székelyföld "szellemi urbanizációs" szükségletéről elmélkedik. Hallom, Egyed Emese halkan felszisszen: ez túlságosan erős kifejezés -- de nem kapcsolódik bele a vitába. Én Péntek János másik megközelítését próbálom értelmezni: "székely maffia"... Bizonyára ebben is van valami, nem tudhatom. Kapcsolatban áll a KAM ezzel a háttérvilággal? Nem derül ki. Annyit elárul Biró A. Zoltán, hogy a polgármesteri hivatalok felől "békés megtűréssel" kezelik a KAM-ot és ennek célkitűzéseit. "Örvendenek, ha nem jövünk ötletekkel és javaslatokkal, mert köszönik, jól vannak; minek is beszélnénk régiófejlesztésről meg egyebekről?! Viszont meghallgatnak, toleránsak." Sok esetben a viszony csupán ennyiből áll. A döntéshozók tátott szájjal hallgatják a szakmai kompetencia birtokában tanácsokat osztogató embereket, aztán az esetek túlnyomó hányadában ugyanazt teszik, mint a "kikupálódás" előtt; az önkormányzatok lényegében tíz éven keresztül nem vették maximálisan igénybe a tudományos erőfeszítéseket és eredményeket. És ma? És a közeljövőben? És...
Igen, tudjuk, Erdély "antropológiai alaphelyzet", itt (bizonyos szinten és bizonyos mértékben) akarva-akaratlan mindenki antropológussá válik, azonban eléggé érett-e arra a romániai magyarság, hogy a mindennapok tudományos megközelítését el tudja fogadni, meg tudja emészteni? Félre tudjuk-e tenni az érzelmi töltetet, a szimbólumok világát? Biró A. Zoltán Nagy és Kis Történetről beszél. De vajon ez nem újabb szimbólumrendszer? Csak tudományos köntösben...
Hogyan tudja ebben a szövevényes világban megvédni, megtartani függetlenségét a tudós, a kutató? Mennyire befolyásolja a kutatást, a felmérést a megrendelő elvárása? Érdekes (és meglehetősen kínos) kérdés. A KAM sejti egyik-másik megrendelő célkitűzéseit (például a Nyílt Társadalomért Alapítvány esetében), de nem fogad el olyan munkát, amelynek a végeredményét előre sugallják, sejtetik. Az ilyen munkáltató "jobb, ha nem ad pénzt" -- állítja Biró A. Zoltán. A szakmai függetlenség kapcsán kialakult vitaszerű kötélhúzás oda fajult, hogy egy adott pillanatban az alapítványok által kiírt pályázatokat egyes felszólalók párhuzamba állították a Szeku "elvárásaival". Egyetérthetünk Egyed Emesével: ez már kissé sok! Alapítvány és Szeku? Ugyanabban a tálban?! Az viszont igaz, hogy a "kamosok" néha elfogadták a "szalámitaktikát", vagyis valakik megpályáztak valamit, majd innen béreltek szakembereket. Jelenleg az intézet olyan szintre fejlődött, olyan szakmai elismertségnek örvend, hogy tagjai az ilyenfajta "munkákat" visszautasíthatják, és kizárólag "bennszülött antropológiával" foglalkozhatnak.
Istenkém, micsoda helyes kis interjút lehetett volna... Eh! S hogy az állítólagos öndicsőítés helyett kissé negatív reklám lett a vége? Igyekeztem.