Sorin Mitu alább olvasható szövege egy fiatal kolozsvári történész előadásaként hangzott el az idei egyetemi év megnyitása alkalmával. Sorin Mitu kétségtelenül ahhoz a fiatalabb román tudósnemzedékhez tartozik, amely más szemlélet birtokában és más eszközökkel kívánja folytatni a történészek előző generációinak munkáját. Ezért lehetett szakmai esemény Geneza identitãtii nationale la românii ardeleni (A nemzeti önazonosság születése az erdélyi románok körében) című munkája (Humanitas Kiadó, Bukarest, 1997), amelyből folyóiratunk egy korábbi számában (1997. 2.) részletet közöltünk. Az egyetem történetéről szóló szövege is arról tanúskodik: a kolozsvári felsőoktatás múltjáról sok kollégájától eltérően gondolkodik. Ami első látásra szembeötlő: szakít azzal a román szakirodalomban bevett szokással, hogy az egyetem története 1918-ban kezdődik, és történelmi áttekintésébe beépíti a felsőoktatásnak a magyar fennhatóság alá tartozó Erdéllyel kapcsolatos előzményeit, mindenekelőtt a Ferenc József Egyetem létesítését is. Az egyetem későbbi történetére vonatkozó megállapításai ugyancsak árnyaltabb szemléletet tükröznek, jóllehet a Bolyai Egyetem létét nem minősíti egyértelmű sikernek, és ennek megfelelően az önálló magyar egyetem újraindításának gondolatát sem hangoztatja. Józanul ítélkezve azt kell tehát mondanunk: ha szemlélete erdélyi magyar nézőpontból mérsékelten megértő, az általánosan elterjedt erdélyi román nézőpont szerint különösen az alkalmat és a helyszínt tekintve az épp csak megengedett határig terjed. A román értelmiség legnyitottabb szellemű lapja, a bukaresti 22 a nyár óta folyamatosan jelentet meg állásfoglalásokat a magyar egyetem kérdéséről. Markó Béla szövetségi elnök mindjárt a legelején nemcsak elveket szögez le, hanem a közélet ellentmondásait is minősíti határozott kritikai hangütésével.
Ha megpróbálnám röviden jellemezni ezt a cikksorozatot, mindenekelőtt az emelném ki, hogy ez nem vita a szó megszokott értelmében, vagyis a megszólaló vélemények nem egymásra reflektálva haladnak előre a kijelölt tematikus térben, hanem inkább egymással párhuzamosan, azaz egymástól függetlenül mozognak. Ez természetesen sajnálatos, mert szinte kizárja az állásponok közeledését, de csupán másodlagos tünete annak, ahogyan a román nyilvánosság különösen a napisajtó és a televízió eleve elhárította a tényleges párbeszédet, és ehelyett korlátlanul teret engedett a tényeket mellőző, a másik fél érveit elhallgató, igen gyakran hisztérikus hangulatkeltésnek. A 22-ben közölt írások második számunkra örvendetes és fontos tanulsága, hogy ma már vannak a román közéletnek olyan, tekintélyes szereplői, akik fenntartás nélkül kiállnak az önálló magyar egyetem gondolata mellett. Doina Cornea és Gabriel Andreescu írása más-más érvekre hivatkozva is a politikai és történelmi racionalitás egyazon körében mozog: az erdélyi magyarságot megillető jogként kezeli az önálló egyetem gondolatát, amely sem a román államra, sem magára a románságra nézve nem ártalmas, az 1996 novemberében kötött koalíciós megállapodás részeként viszont egyenesen próbaköve a román politika szavahihetőségének. Ugyanakkor feltűnő, hogy jóllehet mind az ország elnöke, mind az előző kormányfő nyilatkozott korábban az önálló magyar egyetem gondolata mellett, ezt a nézetet most egyetlen politikus sem szólaltatja meg, a számunkra legkedvezőbb politikusi álláspont a "magyarnémet multikulturalitás" (Valeriu Stoica liberális igazságügyminiszter), míg a mereven elzárkózó a jogkövetelések "túlhajtását" emlegeti (Adrian Nãstase, az Iliescu-párt alelnöke).
Az önálló magyar egyetemre fenntartással tekintő, elutasító nézeteket valló szerzők között ott találjuk a kolozsvári egyetem román (Pompiliu Teodor professzor) és magyar (Magyari-Vincze Enikő docens) tanárait is. A BabeBolyai Egyetem multikulturális modellje nemcsak elvben jó, hanem jól is működik, annál kevésbé indokolt bármely elszakadás és önállóásg ezek az annyiszor hallott, általuk is hangoztatott érvek. Alátámasztásukra az egyetemen belüli tényleges előrehaladás adatait hangoztatják, de megkerülik mind a távlati kibontakozást gátló tényezőket, mind pedig a benső rendezésre vonatkozó elképzeléseket. Ehelyett az "elzárkózás" mondvacsinált rémét emlegetik vagy az "etnikai tisztaság" fantomjával viaskodnak. A magyar egyetemi törekvések legkeményebb ellenzője kétségtelenül Andrei Marga rektor, a tanügyi tárca jelenlegi vezetője. Ő dolgozta ki a "multikulturális egyetem" fogalmát, és ő vitte azt sikerre külföldön is, mint a hazai felsőoktatásnak az etnikai kisebbségek fiataljai számára is teljes körű jogokat biztosító modelljét. Az egyetemépítésben elért sikereit a magyar közösség sem tagadja, teljes elzárkózását azonban mind az intézményen belüli önállóság (különálló karok), mind az önálló egyetem gondolatától szakmailag megalapozatlannak, politikailag tarthatatlannak véljük. A 22-ben közölt (első) írása minden bizonnyal a témakör legszínvonalasabb megközelítése. Nem vitatkozik közvetlenül a magyar egyetem-koncepcióval, sőt még csak szóba sem hozza, ehelyett a legfrissebb nemzetközi szakirodalomra hivatkozva értekezik az állampolgári egyenlőség, az állam, a nemzet és a kisebbségek fogalomköréről. Azáltal, hogy a bennünket érintő kérdéseket a maguk egész történelmi és művelődési hátterének figyelembevétele nélkül átemeli a nemzetközi porondon folyó viták közegébe, kettős célt követ: egyrészt a külföld politikai és egyetemi fórumait igyekszik meggyőzni és partnerként megnyerni azáltal, hogy "naprakész" nézeteket hangoztat, másrészt mind magát a vitát, mind a javasolt megoldásokat teljes mértékben függetleníti a helyi adottságoktól. Ez az írás azonban arra is figyelmezteti a magyar olvasót, hogy az egyetem érdekében általunk folytatott vitát ezen a porondon is megfelelő érvekkel kell tudnunk képviselni.
A 22 című hetilapban a magyar egyetem kérdéséről megjelent írások:
Gabriel Andreescu: Universitatea în limba maghiarã sau "principala grijã a românului" (A magyar nyelvű egyetem, avagy "a román ember legnagyobb gondja"). (1998. 34.)
Horváth Andor: Universitatea maghiarã. Între majoritate si consens. (A magyar egyetem. Többség és konszenzus között.) (1998. 35.)
Magyari-Vincze Enikő: Imposibilitatea de a vorbi altfel. (A másként beszélés lehetetlensége). (1998. 38.)
Andrei Marga: Diversificare sau fragmentare? (Változatosság vagy széttöredezés?). (1998. 32.); Multiculturalismul o formã a tolerantei (A multikulturalizmus a tolerancia egyik formája). Az interjút készítette: Rodica Palade. (1998. 33.)
Markó Béla: "Domnul ministru Marga induce în eroare opinia publicã" ("Marga miniszter úr félrevezeti a közvéleményt"). Az interjút készítette: Iulian Anghel (1998. 33.)
Adrian Nãstase: O supralicitare a dreptului la identitate (Az önazonossághoz való jog túlhajtása). Az interjút készítette: Iulian Anghel (1998. 34.)
Valeriu Stoica: O universitate multiculturalã în limbile maghiarã si germanã. (Magyar és német nyelvű multikulturális egyetem). Az interjút készítette: Iulian Anghel. (1998. 34.)
Mihai Sora: Din punctul de vedere al unui român ardelean... (Ahogy egy erdélyi román látja...). Az interjút készítette: Iulian Anghel. (1998. 35.)
Pompiliu Teodor: În jurul Universitãtii "Babes-Bolyai" A BabesBolyai Tudományegyetemről. (1998. 37.)